podstawę do nowego dowodu istnienia boga. . .

I w innej jeszcze sprawie uwydatniły się religijno-metafizyczne poglądy Newtona. (...) W przyrodoznawstwie szukał dowodu istnienia Boga. Dotąd widziano dowód głównie w celowości przyrody. Newton nie mógł uznać takiego dowodu, gdyż dopatrywanie się działania celów w przyrodzie uważał za ludzki przesąd; o przyrodzie był przekonany, iż działa mechanicznie, jak maszyna. Ale właśnie w tym przekonaniu znalazł podstawę do nowego dowodu istnienia Boga. Mianowicie, jeśli przyroda podobna jest do maszyn zbudowanych przez człowieka, nie może nie być dziełem istoty myślącej. Jest to najdoskonalsza z maszyn, jest więc dziełem rozumu najwyższego, czyli Boga. W samym mechanistycznym przyrodoznawstwie Newton znalazł więc argument za istnieniem Boga; argument ten, pod nazwą fizyko-teologicznego, zajął między argumentami używanymi w XVIII w. pierwsze miejsce, jako najbardziej odpowiadający ówczesnemu sposobowi myślenia. Newton, który więcej od innych uczonych XVII w. przyczynił się do utworzenia autonomicznego przyrodoznawstwa, dał zarazem przyrodoznawstwu uzupełnienie religijne.

Władysław Tatarkiewicz (Historia filozofii Tom 2, 1931/1950)

   

   

  

walczył o fenomenalistyczną naukę, jednak nie wyrzekał się metafizyki transcendentnej. . .

   3. METAFIZYKA. A jednak, wbrew zapowiedziom, poglądy naukowe Newtona nie były wolne od hipotez, i to wykraczających daleko poza fakty empiryczne. Przy formułowaniu zasad mechaniki wprowadził obok pojęcia przestrzeni względnej, znanej z doświadczenia, pojęcie przestrzeni absolutnej, a podobnie też czasu absolutnego i ruchu absolutnego. Co więcej, uważając, że przestrzeń absolutna nie posiada własności materialnych, wnosił, że jest - natury duchowej. Takie były dziwne koleje pojęcia przestrzeni: Kartezjusz utożsamiał z nią materię, Newton zaś łączył ją z duchem.
   Do tego poglądu Newton przykładał szczególną wagę ze względu na jego konsekwencje metafizyczne. Choć bowiem walczył o fenomenalistyczną naukę, jednak nie wyrzekał się metafizyki transcendentnej; był przeciwnikiem metafizycznego traktowania nauki, ale nie przeciwnikiem metafizyki. I metafizyka tego przyrodnika bynajmniej nie brała za model przyrody; nie miała wcale charakteru naturalistycznego, lecz na wskroś idealistyczny. Materializm uważał za teorię fałszywą i gorszącą i widział szczególną wartość swych teorii przyrodniczych w tym, że prowadzą do uznania niematerialnej przestrzeni, będącej argumentem przeciw materializmowi.
   Newton nie tylko głosił istnienie przestrzeni absolutnej - wraz z platonizującymi metafizykami z Cambridge - lecz snuł o niej spekulacje teologiczne. Wywodził, że jako absolutna, jest własnością absolutnej substancji, czyli Boga; jest niejako „organem" (sensorium), przez który Bóg jest wszędzie obecny i czynny. Ten twórca nowożytnej nauki wypowiedział tedy myśli uchodzące za wyraz ducha średniowiecznego.

Władysław Tatarkiewicz (Historia filozofii Tom 2, 1931/1950)