l) Jest ono przede wszystkim humanizmem, bo indywidualnego człowieka czyni miarą rzeczy; najwyraźniejszym przeciwieństwem humanizmu jest scholastycyzm, bo właśnie poddaje człowieka obiektywnej, nadludzkiej mierze.
2) Następnie, jest pragmatyzmem, widzącym w praktyce życiowej kryterium prawdy; przeciwieństwem jego jest werbalizm, bo gdzie nie decyduje praktyka, tam decydują słowa.
3) Jest pluralizmem —w przeciwieństwie do absolutyzmu, na którym kończy każdy monizm.
4) Jest radykalnym empiryzmem — w przeciwieństwie do aprioryzmu.
5) Jest woluntaryzmem — w przeciwieństwie do intelektualizmu, nie liczącego się z najistotniejszym pierwiastkiem naszego umysłu: wolą.
6) Jest personalizmem — w przeciwieństwie do naturalizmu.
7) Jest świadomym antropomorfizmem — w przeciwieństwie do amorfizmu: bo jeśli człowiek sam nie nada życiu formy i prawa, to nic mu ich nie da. l wreszcie:
8) Jest poglądem typowo brytyjskim (britkism) —w przeciwieństwie do germańskiego. Santayana powiedział o Jamesie, że jego sposób myślenia był podobny do dawnej polskiej konstytucji: jeśli — pisał — za jakąś sprawą był chociaż jeden głos, to musiała być uwzględniona. Jego filozofia była przeciwieństwem zwykłej filozofii, liczącej się tylko z prawdami, które są wszystkim dostępne i na które wszyscy lub przynajmniej większość się zgadza.
Władysław Tatarkiewicz (Historia filozofii Tom 3, 1931/1950)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz